آیا حضرت یونس نافرمانی نمود؟

تذکر: نزدیک به ربع قرن پیش در شهرستان تبریز کتابی، به نام «تفسیر آیات مشکله قرآن» به قلم آقای «یوسف شعار» منتشر شد. مؤلف آن کتاب بدون ملاحظه اصول و قواعد تفسیر، به توضیح یک رشته آیات پرداخت و در نتیجه دچار لغزشهایی نابخشودنی گردید. این سلسله مقالات نقد نظرات مؤلف مذکور است.

(وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ) (صافات، آیه 139-140)
«به راستی یونس از پیامبران بود هنگامی که به سوی کشتی فرار کرد».
یکی از علل ورشکستگی مطبوعات کمبود ابتکار در میان آنها است کار فرنگ رفته و کار «فرنگ مآبها» نوعاً ترجمه و اقتباس می‌باشد کتابهائی که صورت «تألیف» دارند غالباً مسائلی را مورد بحث قرار می‌دهند که سال‌ها روی آن‌ها بحث، و حقیقت آنها آفتابی شده است - مع الوصوف - هرگاه در همانها ابتکاری از جهت دسته‌بندی مسائل، نحوه بیان، تکمیل برخی از مباحث، وجود داشته باشد، باز شایان تقدیر است.
جای تأسف است، موضوعاتی در اسلام هست که کمتر روی آنها بحث شده است مانند بررسی شیوه حکومت اسلام و اقتصاد اسلامی و حقوق و مسائل اجتماعی آن.
امروز جوانان ما گرفتار پندارهای گروههای تبشیری مسیحی و شبهات مادیها هستند آیا غیرت دینی ایجاب نمی‌کند که به جای بحث درباره‌ی مسائل درجه دوم به تحلیل و بررسی آن مسائل بپردازیم؟
نویسنده‌ی کتاب «تفسیر آیات مشکله» (1) بعد از چهارده قرن به جنگ انبیاء رفته و می‌خواهد از عظمت و مقام ارجمند آنان بکاهد او به جای اینکه به جوانان ما توحید و عقاید و اصول معارف بیاموزد، می‌خواهد ثابت کند که انبیاء و پیامبران، خدا را نافرمانی می‌کنند، و آنها هم مانند دیگران، عاصی و طاغی، ظالم و ستمگر می‌شوند، و سرانجام در بیان عقیده‌ی خود دچار تناقض‌گوئی شده است (در ص 151)‌ می‌گوید: که پیامبران بعد از رسیدن به مقام نبوت از اوامر خدا سرپیچی نمی‌کنند، و اما قبل از بعثت، آنها هم مانند دیگران، اسیر هوی و هوس می‌شوند و از اطاعت خدا سرباز می‌زنند.
وی در بیان این مطلب زیرکی به خرج داده و چنین وانمود کرده است که عدم عصمت پیامبران پیش از رسیدن به مقام نبوت جای گفتگو نیست، و گفتگو تنها پس از نیل به مقام «نبوت» است و لذا نافرمانی آدم و یونس را از این راه توجیه کرده است که مربوط به قبل از دوران نبوت بوده است، ولی با این همه نتوانسته خود را از تناقض باز دارد و در ص 308 عصمت پیامبران را به طور مطلق انکار کرده و به عقیده خود یک برهان عقلی بر عدم عصمت آنها آورده است... .
و در هر صورت، عصمت انبیاء مورد اتفاق جامعه شیعه، و طوایفی از مسلمانان است،‌ البته آراء دانشمندان در این باره و اتفاق علماء شیعه، در کتابهائی که در آخر بحث به آنها اشاره خواهیم کرد،‌ وارد شده است.

قرآن و عصمت انبیاء:

ما در این بحث، عصمت پیامبران را، از دو راه ثابت می‌کنیم، یکی نقلی و دیگری عقلی، از نظر نخست به آیات یاد شده در زیر توجه فرمائید:

1- اطاعت مطلق از پیامبران

(وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَسُولٍ إِلَّا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ) (نساء، آیه‌ی 64).
«ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر اینکه به امر و فرمان خدا از او پیروی شود (و مردم از او فرمان ببرند).
در این آیه خدا دستور می‌دهد که پیامبران را اطاعت کنیم، هرگاه پیامبران درباره گناه و نافرمانی مصون نباشند صحیح است خدا به مردم دستور دهد که از این افراد به طور مطلق اطاعت نمایند؟ هرگز نه. زیرا نتیجه اطاعت مطلق از افراد خطاکار، سرپیچی از فرامین الهی است و هرگاه خدا دستور دهد که از این افراد اطاعت کنید لازمه آن این است که خدا فرمان به کار بد، بدهد در حالی که خدا به کارهای بد فرمان نمی‌دهد چنانکه می‌گوید:
(قُلْ إِنَّ اللّهَ لاَیَأْمُرُ بِالْفَحْشَاءِ أَتَقُولُونَ عَلَى اللّهِ مَا لاَتَعْلَمُونَ) (اعراف، آیه 28).
خلاصه فرد معصیت کار نمی‌تواند قول و فعل او به طور مطلق مُطاع باشد، زیرا نتیجه آن، گمراهی مردم است.

2- پیشوائی توأم با هدایت است

(وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَهْدُونَ بِأَمْرِنَا) (انبیاء، آیه 73).
«ما (ابراهیم و لوط و اسحق و یعقوب را) پیشوایانی قرار دادیم مردم را به فرمان ما هدایت می‌کنند».
ناگفته پیدا است افراد گمراه و گناهکار که هنوز خود راه نیافته‌اند، چگونه می‌توانند مشعل فروزانی برای دیگران باشند، چنان که می‌فرماید:
(أَفَمَن یَهْدِی إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن یُتَّبَعَ‌ام مَن لاَ یَهِدِّی إِلَّا أَن یُهْدَى‏) (یونس، آیه 35).
«آیا کسی که به سوی حق راهنمائی می‌کند شایسته است که پیروی شود یا آن کس که هدایت نمی‌کند مگر این‌که خود هدایت شود»؟
اینها نمونه‌هائی است از دلائل نقلی که در قرآن وارد شده است.

برهان عقلی بر عصمت آنها:

1- هرگاه درباره پیامبران احتمال دروغ بدهیم، در این صورت از آنها سلب اطمینان می‌شود زیرا هیچ‌گاه مطمئن نخواهیم بود آنچه می‌گویند راست است و در نتیجه هدف الهی از بعثت پیامبران که پیروی از آنها است، تأمین نمی‌گردد.
گاهی تصور می‌شود که چه اشکالی دارد که بگوئیم انبیاء دروغ نمی‌گویند ولی گناه دیگر را مرتکب می‌شوند، ولی یک چنین اندیشه بسیار خام است زیرا هرگاه آنها با نیروی عصمت مجهز باشند، نه دروغ می‌گویند، و نه حرامی را مرتکب می‌شوند، و اگر مجهز نباشند احتمال ارتکاب هر دو باقی است و نتیجه آن همان سلب اطمینان و از بین رفتن هدف از بعثت است.
2- افراد گنهکار باید تنبیه شود، در این صورت باید کسی بر آنها حد جاری کند چه کسی شایسته است که بر پیامبر خدا حد جاری کند وانگهی اجراء حدود بر انبیا ایذای آنها نیست؟ خدا ایذای آنها را به طور مطلق حرام نموده است آنجا که می‌فرماید:
(وَالَّذِینَ یُؤْذُونَ رَسُولَ اللّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ) (سوره توبه، آیه 61).
«آنان که پیامبر خدا را اذیت می‌کنند برای آنان عذاب دردناکی است».
شاید همین اندازه در اثبات عصمت پیامبران پس از نیل به مقام نبوت کافی باشد، کسانی که مایلند که در این مباحث اطلاعات گسترده‌ای به دست آورند به کتابهائی که در آخر بحث اسامی آنها را یادآور خواهیم شد مراجعه فرمایند.

تصرف در معقولات

نویسنده به عقیده‌ی خود یک گواه محکم عقلی بر عدم عصمت انبیا پیدا نموده و (در ص 308) چنین می‌نویسد:
اگر در پیغمبران به وجود قوه عصمت قائل باشیم که قهراً به واسطه آن از ارتکاب جرم و گناه بری می‌باشند در این صورت چرا خداوند پیامبران را در تمام افعال و اقوال مدح می‌کند، معلوم است که مدح وقتی لازم است که شخص به اختیار خود، کار نیکی انجام دهد.

پاسخ:

هرگاه ما با نام این استدلال را تصرف در معقولات بگذاریم کار بی‌جائی نکرده‌ایم، خوب بد نویسنده کتاب، مقداری علم کلام می‌خواند چقدر زیبا بود پیش از چاپ این مباحث، آنها را با یکی از دانشمندان «تبریز» در میان می‌گذارد و از آنها می‌پرسید که آیا قول به عصمت، اختیار را از پیامبران سلب می‌نماید، وانگهی فقط امور اختیاری در خور مدح و ثناء است و کارهای غیر اختیاری ارزش مدح و تعریف را ندارد؟... اینک توضیح مطلب از دو طریق:

پاسخ نقضی:

خدا فرشتگان را مطرح می‌کند.
1- (لاَ یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ) (تحریم، آیه‌ی 6).
«نسبت به فرمان خدا معصیت نمی‌ورزند، و به آنچه مأمورند، انجام وظیفه می‌کنند».
2- (مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِلَّهِ وَمَلاَئِكَتِهِ وَرُسُلِهِ وَجِبْرِیلَ وَمِیكَالَ فَإِنَّ اللّهَ عَدُوٌّ لِلْكَافِرِینَ) (سوره بقره، آیه 98).
«هر کس با خدا و فرشتگان و پیامبران او عداوت ورزد همچنین «جبریل» و «میکال» را دشمن بشمرد، (به طور مسلم او کافر است) و خدا نیز دشمن کافران است».
مدح بالاتر از این نمی‌شود، که عداوت با فرشتگان را هم پایه با عداوت با خدا قلمداد کرده است،‌ باز آیات دیگری هست که ما از نقل آنها خودداری می‌نمائیم:
امیرمؤمنان (علیه‌السلام) درباره دسته‌ای از فرشتگان چنین می‌فرماید:
«ما یَغْشاهُمْ نَوْمُ الْعَیْنِ وَ لا سَهْوُ الْعُقُولِ وَ لا فَتْرَةُ الأبدانِ وَ لا غَفْلَةُ النِّسْیانِ».
(آنان را نه خواب در چشمها و نه سهو در عقلها نمی‌پوشاند، و نه سستی و فراموشی فرا می‌گیرد).
درباره‌ی دسته‌ای دیگر می‌فرماید:
«اُمَناءُ عَلی وَحْیِهِ وَ اَلْسِنَةٌ اِلی رُسُلِهِ وَ مُخْتَلِفُونَ بِقَضائِهِ وَ اَمْرِهِ».
(امین بروحی خداوند هستند و برای پیامبران او زبانها و ترجمانند و برای رساندن حکم و فرمان او (قضا) در تلاشند.
و نیز درباره فرشتگانی که در کنار عرش قرار دارند، می‌فرماید:
«لا یَتَوَهَّمُونَ رَبَّهُمْ بِالتَّصْوِیرِ وَ لا یَجُرونَ عَلَیْهِ صِفاتِ الْمَصْنُوعِینَ وَ لا یَحِدُّونَهُ بِالأماکِنِ وَ لا یُشِیرُونَ اِلَیْهِ بِالنَّظائِرِ».
(پروردگار خود را در وهم و خیال به صورتی در نمی‌آورند، و اوصاف خلائق را بر او جاری نمی‌سازند و او را به مکان‌هائی محدود نمی‌کنند، و با نظائر و امثال، به سوی او اشاره نمی‌کنند)، (2).
این همه مدح و ثنا درباره‌ی فرشتگان معصوم چه معنی دارد؟ در صورتی که دانش و احاطه علمی آنها به اسرار توحید و عظمت و قدرت آفریدگار، به طور مسلم کسبی نیست بلکه خدادادی است - مع ذلک - در کتاب و سنت تعریفهای زیادی درباره‌ی آنها شده است.
دانشمندان درباره‌ی فرق «حمد» و «مدح» می‌گویند:
«اَلْحَمْدُ هُوَ الثَّناءُ بِالِّلسانِ عَلیَ الْجَمِیلِ الإخْتِیاری وَ‌الْمَدْحُ هُوَ الثَّناءُ بِالِّلسانِ عَلیَ الْجَمِیلِ سَواءٌ کانَ اِخْتِیاریاً اَوْ غَیْرَ اِخْتِیاریٍّ».
(ستون اوصاف و کارهای نیک را که در اختیار صاحب آنها باشد، «حمد» می‌گویند ولی در مدح لازم نیست که آن کار نیک در اختیار دارنده آن باشد، بلکه مدح کارها و اوصاف نیکی که خارج از اختیار شئ است نیز بی‌مانع است چنان که می‌گویند: «مَدَحْتُ اللُّؤلُؤَ عَلی صِفائِها» به طور مسلم زیبائی لؤلؤ و جواهرات گرانبها درخور تحسین و مدح است ولی آن زیبائی و دلربائی از اختیار آن خارج است بنابراین «مدح» انبیا برترک معصیت، اگرچه به خاطر نیروی خارج از اختیار باشد بی‌اشکال است.

پاسخ حلِّی:

دانشمندان عصمت را چنین تعریف کرده‌اند: «اَلْعِصْمَةُ کَوْنُ الْمُکَلَّفُ بِحَیْثُ لایُمْکِنُ اَنْ یَصْدُرَ عَنْهُ الْمَعاصِی مِنْ غَیْرِ اِجْبارٍ لَهُ عَلی ذلِکَ». (مکلف بر اثر نیروی عصمت، از گناه باز داشته می‌شود، ولی در عین حال مجبور و مضطر به ترک معصیت نیست، این عبارت که اساطین فن الهی آن را فرموده‌اند، آشکارا می‌رساند که پیامبران بر اثر عصمت از گناه کردن باز داشته می‌شوند، ولی - مع الوصف - مجبور به ترک معصیت نیستند، و توانائی عقلی، و امکان ذاتی از آنها سلب نمی‌شود، و مقصود از جمله: «لایُمْکِنُ اَنْ یَصْدُرَ» نفی امکان وقوعی است نه امکان ذاتی، چه بسا کارهائی هست که ذاتاً امکان وجود دارند ولی به حسب یک سلسله علل، امکان وقوعی ندارند.

برای توضیح مثالی می‌آوریم:

شعاع قدرت خدا، ظلم و ستم و کارهای قبیح را نیز می‌گیرد، یعنی خداوند بر کارهای قبیح و زشت قادر است، و صدور آنها از خدا امتناع ذاتی ندارد، ولی مع الوصف هیچ‌گاه قبیح از آنها سر نمی‌زند، و ذات غنی و بی‌نیاز، جامع کل کمال، مصدرکارهای خلاف عدل نخواهد بود، نتیجه اینکه: صدور قبیح از خدا امکان ذاتی دارد ولی با توجه به جهات دیگر، امتناع وقوعی دارد.
با توجه به این مثال می‌توانید موقعیت عصمت را نسبت به معاصی به دست بیاورید، و آگاه شوید که نیروی عصمت، هیچ‌گاه قدرت و توانائی (ذاتی) را از پیامبران نسبت به انجام معاصی سلب نمی‌کند اگر چه تا پایان عمر بر اثر عصمت، نافرمانی نخواهند کرد.

عصمت پیامبران پیش از بعثت...

عصمت پیامبران پس از «بعثت» به گونه‌ای روشن گردید، اکنون وقت آن رسیده است که پیرامون عصمت مطلقه پیامبران نیز به گونه فشرده بحث کنیم هر چند برای بحث‌های گسترده مجال نیست ولی با توجه به دو دلیل که یکی قرآنی و دیگری عقلی (محاسبه اجتماعی) است می‌توان مسأله عصمت آنان را قبل از بعثت ارزیابی کرد اینک هر دو دلیل:
2- (وَإِذِ ابْتَلَى‏ إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَاماً قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَتِی قَالَ لاَ یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ) (بقره، آیه 124)
«پروردگار ابراهیم او را با کارهائی امتحان نمود، و او نیز انجام داد، گفت ترا پیشوای مردم قرار می‌دهم، گفت از فرزندان من، نیز پیشوایانی قرار بده خدا فرمود: پیمان و عهد من ستمکاران را نمی‌رسد».
مقصود از «امامت» یا نبوت است چنان که برخی از تصور کرده‌اند، و یا مقام معنوی دیگری است که غیر از منصب «نبوت» و «رسالت» است و نتیجه منصب «نبوت» خبرگزاری از ناحیه خدا است، و لازمه‌ی «رسالت» تبلیغ و رساندن احکام است، ولی معنی امامت (3) پیشوائی برای مردم این است که گفتار و کردار آنان الگو بوده و مردم کارهای خود را با افعال و اقوال آنها تطبیق نمایند.
برخی از اساتید، نظر اخیر را تأیید می‌کنند زیرا وقتی نوید منصب «امامت» به ابراهیم داده شده او در آن روز «نبی» مسلم بود زیرا صریح آیه این است که او در روز نوید، دارای ذریه بوده، در صورتی که ابراهیم پیش از آنکه دارای فرزند بشود منصب نبوت و رسالت را دارا بود.
در هر حال: خواه مقصود «نبوت» باشد، خواه منصب دیگر این آیه، گواه محکمی است بر این که صاحبان این منصب باید از آغاز عمر تا پایان آن معصوم و بری از گناه باشند، اینک بیان دلالت آیه:
فرزندانی که ابراهیم (علیه‌السلام) برای آنها، این مقام را درخواست نمود و جواب منفی شنید از چهار دسته تجاوز نمی‌کنند:
اول: کسانی که در سراسر عمر خود کوچکترین ستم و کار خلافی انجام نداده‌اند.
دوم: کسانی که طومار زندگی آنان را سراسر کارهای ناشایست تشکیل داده است.
سوم: در آغاز عمر ستمگر ولی در موقع پیشوائی راه توبه را پیش گرفته و از بیراهه به راه برگشته‌اند.
چهارم: عکس صورت سوم، یعنی: در آغاز عمر نیکوکار و پاکدامن، ولی موقع زمامداری و پیشوائی منحرف شده‌اند.
ما وجدان شما را گواه می‌گیریم، آیا هیچ احتمال می‌رود که ابراهیم برای گروه دوم و چهارم این مقام را آرزو بکند؟ تا در مقام پرسش و درخواست از مقام مقدس ربوبی درآید؟
به طور مسلم جواب منفی است و چنین احتمالی معقول نیست، پس لابد ذریه و اولادی که مورد گفتگو بوده، یا از دسته اول و یا سوم بوده‌اند، و چون آیه‌ی شریفه، لیاقت و شایستگی ظالم و ستمگر را نفی نموده ناچار ناظر به گروه سوم بوده و در نتیجه خلافت و امامت منحصر به گروه نخست خواهد بود.
به عبارت دیگر: از این آیه استفاده می‌شود که امام و پیشوای مردم مانند ابراهیم و نظایر آن باید از هرگونه ظلم و ستم دور باشد، زیرا خداوند در آیه مقام امامت و عهد خود را از ظالم نفی می‌نماید و مرد گناهکار و عاصی به طور مسلم ظالم است، چون تعدی بر حق خدا کرده هم چنانکه بر نفس خود نیز ظلم نموده است.
در هر حال آیه، به طور مطلق از «ظالم» لیاقت و شایستگی را نفی می‌کند، خواه بر ستم و ظلم خود باقی بماند و خواه در قسمتی از عمر خود ظالم بوده و بعداً نادم شده و توبه نصوح کرده باشد.
با توجه به مفاد آیه روشن می‌گردد که منصب نبوت و یا امامت بالاتر از آن گروهی است که یک روز و یا همه روزها مصداق ستمگر بوده‌اند و از طرفی هم هر فرد معصیت کاری، به نوعی ظالم و ستمگر است زیرا یا ستم بر خدا کرده و یا ستم بر نفس. و نتیجه این می‌شود که این نوع مقام‌های معنوی به افراد معصیت کار ولو یک روز و یک لحظه در تمام عمر، داده نمی‌شود.

2- یک حساب اجتماعی:

جای شک و تردید نیست که اگر مردی پاسی از عمر خود را در گناه بگذراند، برای مرد بسیار گران است که به اطاعت مطلقه او گردن نهند و گاهی می‌شود که برخی از معاصی موجبات تنفر مردم را از فاعل آن، فراهم می‌آورد مثلاً شما فرض کنید که کسی خود مدتها قمار باز و مشروبخوار بود، دزدی و سرقت می‌نمود و... و پس از مدتی می‌خواهد مردم را به سوی خدا دعوت کند، و آنها را از ارتکاب معاصی و گناهان، که خود تا دیروز مرتکب آنها بود، نهی کند... آیا سخنان و پندهای او تأثیری در مردمی که ناظر تمام اعمال قبلی او بوده‌اند، می‌کند؟ مسلماً جواب منفی است، بنابراین، هر پیامبر و امامی باید قبل از تصدی مقام خلافت و امامت، از تمامی آلودگیها دور و مبراء باشد تا هدف بعثت عملی گردد و مقدمات نفوذ او بر دشمن فراهم شود.

نبوَّت یک مقام و منصب الهی است:

نویسنده تصور کرده که نبوت و ولایت، یک مقام و منصب ظاهری دنیوی بوده و به مثابه «وزارت»، «وکالت» و «ریاست حکومت» است که اگر آزادی در اجتماعی باشد، مردم سالم و عاقل دوراندیش و مبتکر، لیاقت و شایستگی این مقام را دارند... و روی همین اصل، فکر کرده چه اشکال و مانعی دارد که شخصی، پاسی از عمر خود را در ضرر و خسران، در ظلم و ستم، در کفر و شرک و نفاق بگذراند ولی بعدها پس از توبه، مورد الطاف الهی قرار گیرد، و به مقام شامخ «نبوت» نائل گردد.
ولی مثل این که بررسی اوضاع اجتماعی کشورمان را در طول قرون، ایشان را به شبهه انداخته و تصور کرده است که «نبوت» مانند ریاستها و مقامات اداری و وزارتها و وکالتهای رسمی است که اغلب نصیب اشخاص مَجْهُولُ الْهُوِیَّةِ وَ المکان و عناصر غیر صالح می‌شود...
ولی باید گفت که نبوت یک مقام معنوی ملکوتی توأم با قداست نفسانی و باطنی است و شخصی نبی و رسول، از روز انعقاد نطفه تا آخرین لحظات عمر باید تحت عنایات و توجهات خاصه الهی قرار گیرد، تا بتواند پس از مدتی فرشته را ببیند، و کلام خدا را بشنود، و اسرار عالم ملک و ملکوت را متحمل گردد، و سرانجام روح و نفس و اراده او به اندازه‌ای نیرومند باشد که بتواند حتی در تکوین (باذن الله) تأثیر کند. یک چنین مقام معنوی الهی، برای کسانی که دیروز ناپاک و عاصی بودند، داده نمی‌شود، چنان که هیچ یک از انبیاء الهی (چنان که تاریخ به ما نشان می‌دهد و قرآن مجید سرگذشت زندگانی آنان را شرح می‌کند) چنین نبوده‌اند.
ما تصور نمی‌کنیم که هرگاه نویسنده به برخی از علوم سری می‌زد، و در آنجا دروسی درباره‌ی حقیقت نبوت و امامت می‌خواند، اساتید آن فن برای او روشن می‌کردند که نبوت و امامت مقامی نیست که در ظرف یک روز برای کسی دست بدهد، نبوت، و خلافت الهی به پیرو یک سلسله ملکات فاضله و روحیات پاک و به دنبال یک سلسله مجاهدات و تدبرات و تفکرات، حاصل می‌گردد.

از قضا سرکنگبین صفراء فزود:

مطالعات سی و پنج ساله نویسنده به جای این که او را به حقائق قرآنی برساند، چطور شده که او را بر ضد واقعیت‌های قرآنی هدایت نموده است اینک نمونه‌ای از آن:
وی در ص 151، آشکارا نسبت نافرمانی (معصیت) به حضرت یونس داده و تصور کرده است که کم حوصلگی و فرار یونس از قوم خود معصیت بوده است ولی می‌گوید که این نافرمانی پیش از دوران نبوت او بوده و پس از آنکه توبه کرد، آن وقت خداوند او را به پیامبری برگزید.
چقدر زیبا بود که نویسنده پیش از چاپ کتاب نوشته خود را به یکی از دانشمندان تبریز می‌داد، تا نوشته او را مطالعه کنند و به او برسانند که هرگاه (قبول کنیم) که فرار یونس و بی‌صبری او به گونه‌ای بود که با عصمت او جمع نمی‌شده است، این معصیت و نافرمانی به شهادت صریح قرآن در دوران نبوت او، بوده چنانکه می‌فرماید:
(وَإِنَّ یُونُسَ لَمِنَ الْمُرْسَلِینَ إِذْ أَبَقَ إِلَى الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ فَسَاهَمَ فَكَانَ مِنَ الْمُدْحَضِینَ فَالْتَقَمَاهُ الْحُوتُ وَهُوَ مُلِیمٌ) (صافات، آیه 139 تا 142).
«به راستی یونس از پیامبران بود، آن دم که سوی کشتی فرار کرد با کشتی‌نشینان قرعه زد، از قرعه‌افتادگان شد، نهنگ او را بلعید و او خویشتن را سرزنش نمود»
شما از این آیه چه می‌فهمید، جز اینکه این نافرمانی (به عقیده نویسنده) در دوران نبوت او بوده زیرا کلمه «اذ» در جمله «اذ ابق» ظرف برای «من المرسلین» است.
وانگهی قسمت اعظم آیات این سوره، پیرامون سرگذشت پیامبران است مثلاً قبل از سرگذشت «یونس» داستان «لوط» را چنین بیان می‌کند:
(وَإِنَّ لُوطاً لَّمِنَ الْمُرْسَلِینَ إِذْ نَجَّیْنَاهُ وَأَهْلَهُ أَجْمَعِینَ إِلَّا عَجُوزاً فِی الْغَابِرِینَ) (صافات، آیه 133-135)
«به راستی لوط از پیامبران بود زمانی که او و خاندانش را جملگی نجات دادیم مگر پیرزنی که قرین باقی ماندگان بود»
همچنین در این سوره سرگذشت گروهی از پیامبران با همین لفظ، قبل از داستان یونس، بیان شده است.
دستاویز نویسنده مانند برخی از پیشقدمان بر او، در اینکه یونس مرتکب معصیت شده دو چیز است:
اول: اگر معصیت نبود توبه چه معنی دارد.
دوم: مؤاخذه یونس و انداختن او در شکم ماهی گواه به نافرمانی او است خصوصاً با تصریح خود «یونس» به این که «سُبْحَانَكَ إِنِّی كُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» (انبیاء، آیه 87).
ولی به خواست خدا در مطلب آینده درباره این کلمات که در داستان «حضرت آدم» نیز وارد شده است، توضیحاتی خواهیم داد (4).

پی‌نوشت‌ها:

1. مربوط به مطلب 39 صفحه 151 - از کتاب «تفسیر آیات مشکله قرآن» ذیل آیه «قالا ربنا اننا ظلمنا انفسنا» و هدف از عنوان آیه، اثبات عدم عصمت پیامبران است.
2. نهج البلاغه، خطبه نخست.
3. یکی از ابعاد امامت «اسوه» و «الگو» بودن است نه تمام ابعاد آن، بلکه برای آن ابعاد دیگر نیز هست و تفصیل آن را در جلد پنجم مفاهیم القرآن مطالعه فرمائید.
4. افرادی که بخواهند پیرامون عصمت بحث و تحقیق کنند به منابع یاد شده در زیر مراجعه فرمایند «اعتقادات صدوق» (باب الاعتقاد فی العصمة) ص 99 ط تهران، «اوائل المقالات» شیخ مفید، ط 2 تبریز، ص 29 و 30 و 111 و «شرح عقاید الصدوق» شیخ مفید ط 2 ص 60، و ص 61 والکنت الإعتقادیه» ط مشهد، ص 43، 44، 45 و «بحارالأنوار» مجلسی، ط جدید، ج 11، ص 72 به بعد «الالفین» علامه حلی، ط 1، نجف، ج 1، از ص 51 تا 222 و ج 2 از ص 1 تا 84 و «تنزیه الانبیاء» سید مرتضی علم الهدی ص 1 و «عقاید الاسلام» مقدس اردبیلی ص 88 و «اسرار الحکم» ملا هادی سبزواری، ط جدید، ج 1، ص 402 و به بعد «واصل الشیعة و اصولها» از کاشف الغطاء، ط 8، ص 78 و «متشابهات القرآن، و مختلفه» ابن شهرآشوب، ج 1، ص 204 و «منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة خوئی، ط جدید، ج 2، ص 97 و به بعد و «المیزان فی تفسیر القرآن» تألیف علامه طباطبائی، ج 2، ص 138 و به بعد و ج 5، ص 80 و به بعد و «کفایة الموحدین» طبرسی نوری، ج 1، ط جدید، ص 517 و به بعد و «توحید اهل التوحید» تألیف شهرستانی، ط تهران، ص 25 بعد و «اهداء الحقیر فی معنی حدیث الغدیر» تألیف مرجوم سید مرتضی خسروشاهی، ط نجف، ص 26 و 27 و «رسالت جهانی پیامبران» نگارش جعفر سبحانی.

منبع مقاله :
خسروشاهی، سیدهادی، (1371) تفسیر صحیح آیات مشکله قرآن، قم: انتشارات توحید، چاپ سوم.